17 Ιανουαρίου 2023
Όταν κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο για την Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση, ομολογώ ότι μου κίνησε την περιέργεια να δω το πώς η κυβέρνηση και ο αρμόδιος Υπουργός ανταποκρίθηκαν σε ένα ζήτημα το οποίο εδώ και χρόνια ταλανίζει την ευρύτερη οργάνωση του κράτους, το οποίο κατατρύχεται από πολυνομία, οργανωσιακή ασάφεια και ασυνέχεια, ανορθολογική κατανομή πόρων και αρμοδιοτήτων και γραφειοκρατική αγκύλωση.
Η κακοδαιμονία προβάλλει ανάγλυφα όταν η Ελληνική Πολιτεία καλείται να αντιμετωπίσει φυσικές καταστροφές και ακραία καιρικά φαινόμενα, όπου η μετάθεση των ευθυνών μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων διοίκησης είναι η συνήθης πρακτική, αλλά και κατά την καθημερινή εξυπηρέτηση του πολίτη, ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με έναν πολυπλόκαμο Λεβιάθαν, χωρίς αρχή, μέση και τέλος.
Από τα χρόνια της θητείας μου ως Δήμαρχος Αθηναίων έχω υποστηρίξει σθεναρά την γενναία αποκέντρωση δομών και αρμοδιοτήτων και την εισαγωγή της μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης στους μεγάλους Δήμους της χώρας. Η μεγαλύτερη μεταρρύθμιση των τελευταίων ετών ήταν ο ν. 3852/2010, το «Πρόγραμμα Καλλικράτης», το οποίο καθιέρωσε την περιφερειακή αυτοδιοίκηση και εξόπλισε Δήμους και Περιφέρειες με σημαντικές αρμοδιότητες που δεν υπήρχαν πριν.
Και ενώ έπρεπε σήμερα να συζητάμε το επόμενο βήμα, τελικά γυρνάμε πάλι πίσω στην αφετηρία. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι και η τροπολογία συμμόρφωσης του Υπουργείου Εσωτερικών προς την απόφαση 2377/2022 του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Επανειλημμένα έχω επισημάνει το πόσο καταστροφική ήταν η καθιέρωση της απλής αναλογικής στους ΟΤΑ. Και αντί η κυβέρνηση της ΝΔ να παρέμβει νομοθετικά με χειρουργικό τρόπο και να διευκολύνει την κυβερνησιμότητα των ΟΤΑ, αυτό που κατάφερε τελικά -και αποδοκιμάστηκε από το Δικαστήριο- ήταν η χωρίς όρια μεταφορά αρμοδιοτήτων στις Οικονομικές Επιτροπές σε βάρος των Δημοτικών Συμβουλίων, με άλλα λόγια την δυσανάλογη ενίσχυση της κυβερνησιμότητας σε βάρος της αντιπροσωπευτικότητας.
Θα περίμενε κανείς ότι αυτό το νομοσχέδιο αποτελεί το τελικό προϊόν ενός εξαντλητικού διαλόγου του Υπουργείου Εσωτερικών με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την επιστημονική κοινότητα. Ότι σήμερα η Βουλή των Ελλήνων θα γνώριζε ποιος είναι ο χάρτης αρμοδιοτήτων, ποιες είναι επιτελικές, ποιες υποστηρικτικές, ποιες συντονιστικές και ποιες ελεγκτικές και το πώς αυτές κατανέμονται στα διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης, ποιοι φορείς τις υλοποιούν και ποιο είναι το κόστος άσκησής τους.
Κάποτε σε αυτή τη χώρα δεν ξέραμε ούτε πόσους δημοσίους υπαλλήλους ούτε πόσους συνταξιούχους είχαμε, ενώ δεν ξέραμε πού ξοδεύουμε τι. Τα μάθαμε όμως με την ηλεκτρονική απογραφή δημοσίων υπαλλήλων και συνταξιούχων, την ηλεκτρονική συνταγογράφηση και το «Πρόγραμμα Διαύγεια» των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ.
Σήμερα άραγε μαθαίνουμε πόσες αρμοδιότητες υπάρχουν; Όχι. Γιατί πρόκειται για ένα νομοσχέδιο-υπόσχεση που δεν έχει μελετήσει καθόλου την ευρωπαϊκή πρακτική, παρά μόνο το μοντέλο του φινλανδικού Υπουργείου Οικονομικών, ένα νομοσχέδιο που απλά αντιγράφει, πρόχειρα, τις γενικές αρχές του Χάρτη Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης του ΟΗΕ.
Ουσιαστικά πρόκειται για ένα νομοσχέδιο που μπορεί να χαρακτηριστεί και ως μία συλλήβδην νομοθετική εξουσιοδότηση. Προβαίνει απλά σε μία καταγραφή των επιπέδων διακυβέρνησης και των αρμοδιοτήτων ανά επίπεδο δημόσιας πολιτικής, θεσπίζει μία γενικόλογη μεθοδολογία και ουσιαστικά καταλείπει στους δημόσιους φορείς να αντιστοιχήσουν εκείνοι τις αρμοδιότητές τους με το κάθε επίπεδο δημόσιας πολιτικής, όπως αποτυπώνεται στο παράρτημα του νομοσχεδίου.
Και ανακύπτει προφανώς το εξής απλό ερώτημα: Πότε και πώς θα ξεκινήσει αυτή η καταγραφή και συσχέτιση αρμοδιοτήτων από τους δημόσιους φορείς, για κάθε επίπεδο διακυβέρνησης; Ο κ. Υπουργός είπε από την πρώτη μέρα. Και μέχρι πότε θα διαρκέσει αυτό; Αυτό όμως δεν το γνωρίζει.
Από τη στιγμή που δημοσιευθεί ο νόμος και μετά θα ξεκινήσει μία άτυπη εθνική απογραφή των αρμοδιοτήτων και των εμπλεκόμενων φορέων, η οποία δυνητικά μπορεί να διαρκέσει και χρόνια ολόκληρα ΄έως ότου ολοκληρωθεί, αφού ο ίδιος ο Υπουργός ομολόγησε ότι πρόκειται για δεκάδες χιλιάδες κρατικές αρμοδιότητες.
Και μέχρι να συμβεί αυτό, το σύνολο της δημόσιας διοίκησης θα συνεχίσει να δουλεύει με τις υπάρχουσες δομές ή εναλλακτικά με τα συντονιστικά όργανα διοίκησης που συστήνετε στο άρθρο 16 του νομοσχεδίου.
Δεν θα έπρεπε σήμερα να συζητούμε μόνο με ποια μεθοδολογία θα κατανεμηθούν αυτές οι αρμοδιότητες, αλλά ποιες είναι αυτές και πώς και από ποιους θα ασκηθούν σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.
Ο προκάτοχός σας κύριος Θεοδωρικάκος συνέστησε το 2020 μία Επιτροπή υπό την προεδρία του Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Ξενοφώντα Κοντιάδη. Εκείνη η Επιτροπή κατέληξε σε ένα πόρισμα, το οποίο απαξιώσατε, χαρακτηρίζοντάς το ως «πορισματική περίληψη» και το βάλατε στο συρτάρι.
Ο ίδιος μάλιστα ο κ. Κοντιάδης κατά την ακρόαση των φορέων χαρακτήρισε το νομοσχέδιο γενικόλογο, δυσλειτουργικό, γραφειοκρατικό και συγκεντρωτικό, με πολλές οργανωσιακές και επιχειρησιακές ασάφειες και αδυναμίες, εκφράζοντας παράλληλα σοβαρές επιφυλάξεις για το πώς θα λειτουργήσει στην πράξη.
Αν τα πεπραγμένα της Επιτροπής και τα συμπεράσματά της δεν ήταν επαρκή για σας κύριε Υπουργέ, γιατί δεν πήρατε μία νέα πρωτοβουλία αυτά τα δύο χρόνια που είστε Υπουργός Εσωτερικών να συστήσετε μία νέα Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων προκειμένου να συνταχθεί ένα ολοκληρωμένο πόρισμα, ώστε στη συνέχεια να δοθεί σε δημόσια διαβούλευση με τα πολιτικά κόμματα και τους αρμόδιους φορείς;
Αντί να γίνει αυτό, το Υπουργείο συνέταξε ένα νομοσχέδιο που εισάγει σε τίτλους ένα Εθνικό Σύστημα Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης, το οποίο θα εφαρμόσει ένα Εθνικό Συμβούλιο, αναγραμματίζοντας ήδη υφιστάμενα θεσμικά όργανα σε όλα τα επίπεδα διοίκησης ως εμπλεκόμενους φορείς σε αυτό, με τον Υπουργό να επαίρεται ότι ένα Πληροφοριακό Σύστημα κατά τρόπο αυτοματοποιημένο, «με το πάτημα ενός κουμπιού» θα επιλύσει μεμιάς ένα ζήτημα κατά τεκμήριο πολύπλοκο και σύνθετο.
Ο πολιτικός κύκλος της κυβέρνησης ξεκίνησε με το νόμο για το επιτελικό κράτος και κλείνει με το νόμο για την δήθεν «πολυεπίπεδη διακυβέρνηση». Αυτά τα 3,5 χρόνια πρωταρχική μέριμνα της κυβέρνησης της ΝΔ ήταν το πώς θα συγκεντρώσει την εξουσία και όχι το πώς θα την αποκεντρώσει. Σκοπός της κυβέρνησης της ΝΔ δεν ήταν να αλλάξει το κράτος, αλλά να το καθυποτάξει. Παρουσίασε στη Βουλή των Ελλήνων νομοσχέδια που τα βάφτισε «μεγάλες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες όμως στο τέλος της ημέρας δεν ήταν τίποτε άλλο από επικοινωνιακές παρεμβάσεις που δεν επέφεραν καμία ουσιαστική αλλαγή».
